Unijna gospodarka odpadami – kierunek na GOZ (analiza)

Do 2020 roku na gospodarowanie odpadami państwa unijne wydały z programów polityki spójności na lata 2014-2020 ok. 1,1 mld euro; to zaledwie 1/4 funduszy przewidzianych w budżecie (4,44 mld euro) – wyliczył Europejski Trybunał Obrachunkowy, dokonując przeglądu strategii KE na rzecz tworzyw sztucznych.

Usługi z zkresu ochrony środowiska w naszej ofercie
Zobacz

Kontrolerzy Trybunału obliczyli, że na działanie 17 (minimizacja, sortowania i recykling odpadów) wydano 30,5 proc. zapisanych w budżecie środków, a na działanie 18 (przetwarzanie mechaniczne i biologiczne, obróbka termiczna, spalanie i składowanie) – zaledwie 16,5 proc. Wyszczególnili wąskie gardła w postaci braku planów gospodarowania odpadami, długotrwałej oceny projektów, opóźnień w procedurach udzielania zamówień publicznych, braku zdolności władz lokalnych do zarządzania projektami oraz braku współfinansowania. 

Ze danych KE wynika, że w kończącej się perspektywie finansowej o najwięcej unijnych środków z polityki spójności wystąpiła Grecja (ponad 848 mln euro), a w dalszej kolejności Polska (547,5 mln euro), Chorwacja (blisko 475 mln euro) i Węgry (375 mln euro). Rozliczenia wydatków przebiegały jednak powoli; do 2020 roku w Grecji zainwestowano na godspodarowanie odpadami niecałe 103 mln euro, w Polsce – 97 mln euro, w Chorwacji – 32 mln euro. W tym okresie najlepiej z realizacjami radzili sobie Słowacy, którzy wydali blisko 40 proc. przyznanych środków i Czesi – gdzie wydano wszystkie unijne fundusze na ten cel.

W 2018 roku Komisja Europejska zatwierdziła strategię na rzecz tworzyw sztucznych, która stanowi element procesu przechodzenia na gospodarkę o zamkniętym obiegu i przyczynia się do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju ONZ. W strategii zarysowano 39 działań, podzielonych na cztery obszary tematyczne. Jednym z kluczowych celów UE jest to, aby do 2030 roku wszystkie opakowania z tworzyw sztucznych wprowadzone na unijny rynek nadawały się do ponownego użycia lub mogły być poddane recyklingowi w sposób opłacalny.

Przegląd działań UE dokonany przez kontrolerów ETO skoncentrował się na problemie odpadów tworzyw sztucznych, ze szczególnym uwzględnieniem odpadów opakowaniowych. Skupiono się na tej kwestii, ponieważ odpady opakowaniowe stanowią największą część odpadów tworzyw sztucznych (61 proc.), a na każdego z obywateli UE przypada aż 32 kg takich produktów rocznie.

Opakowania (np. kubki na jogurty, butelki na wodę, opakowania ochronne na owoce) są największym obszarem zastosowania tworzyw sztucznych w UE. Stanowią ok. 40 proc. produkcji tworzyw sztucznych, znacznie więcej niż sektor elektryczny i elektroniczny, budownictwo, motoryzacja, czy rolnictwo. Popularne plastiki to również rodzaj opakowań o najniższym – w porównaniu z innymi materiałami – współczynniku recyklingu w UE (42 proc.). W przypadku metali wynosi on 76 proc., papieru i tektury – 83 proc., a opakowań szklanych – 73 proc.

Zaśmiecanie i uwalnianie tworzyw sztucznych do środowiska naturalnego szkodzą ekosystemom lądowym i morskim. Każdego roku do mórz i oceanów trafia 4,8-12,7 mln ton odpadów tworzyw sztucznych. W Europie około 85 proc. odpadów morskich znajdowanych na plażach to tworzywa sztuczne. Blisko połowa tych śmieci to tworzywa sztuczne jednorazowego użytku, a ponad 1/4 to narzędzia połowowe. „W każdej sekundzie mojej wypowiedzi wjechały do oceanu dwie ciężarówki plastiku” – tak zobrazował podczas TOGETAIR 2023 swoje wystąpienie Kamil Wyszkowski, przedstawiciel Biura Narodów Zjednoczonych ds. Usług Projektowych w Polsce. 

Co roku do Komisji Europejskiej trafiają sprawozdania państw członkowskich na temat współczynników recyklingu opakowań z tworzyw sztucznych. Ostatnie dostępne współczynniki obrazują znaczne zróżnicowanie wskaźników – od 23,5 proc. w przypadku Malty do 74,2 proc. w przypadku Litwy. Średnia unijna to 41,9 proc. W Polsce to 34,6 proc.; gorzej jest tylko w ośmiu państwach. A do 2030 roku państwa UE mają zapewnić pełny recykling opakowań. System objąć ma planowanie, zasady zwrotu kaucji, wydzielenie butelek kompostowalnych, stosowanie obowiązkowych materiałów umożliwiających przekształcenie tworzyw sztucznych w cenny surowiec. 

Zagospodarowanie odpadów to jeden z kluczowych elementów planu działań Unii Europejskiej na rzecz gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ). Po raz pierwszy KE ogłosiła taki plan w 2015 roku. Od tego czasu Komisja wydała szereg dyrektyw dotyczących poszczególnych jej aspektów, a w 2020 roku opublikowała nowy, jeszcze ambitniejszy plan działań na rzecz GOZ. Jest on elementem Europejskiego Zielonego Ładu i wysiłków na rzecz osiągnięcia neutralności klimatycznej i zasobooszczędności do 2050 roku. 

Źródło informacji: Serwis Samorządowy PAP

Zobacz też: