Jakie prawa przysługują pracującym ojcom?

Kodeks pracy określa sytuacje, w których pracujący ojciec wychowujący dziecko może wykorzystać urlop macierzyński, jeśli matka nie pracuje, ale jest objęta ubezpieczeniem społecznym związanym z chorobą i macierzyństwem, lub jeśli matka nie ma takiego ubezpieczenia lub nie ma do tego uprawnień.

Przejęcie części urlopu macierzyńskiego przez pracownika-ojca lub innego członka rodziny jest możliwe w przypadku:

• rezygnacji przez pracownicę z części urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu co najmniej 8 tygodni urlopu po porodzie, w przypadku choroby uniemożliwiającej jej opiekę nad dzieckiem lub jej zgonu,
• zgonu pracownicy-matki podczas urlopu macierzyńskiego,
• porzucenia dziecka przez pracownicę w czasie urlopu macierzyńskiego, po wykorzystaniu co najmniej 8 tygodni urlopu po porodzie,
• zgonu matki dziecka bez ubezpieczenia społecznego związanego z chorobą i macierzyństwem lub jeśli matka nie ma do tego uprawnień lub porzucenia dziecka przez nią,
• niemożności matki dziecka bez ubezpieczenia społecznego związanego z chorobą i macierzyństwem lub jeśli matka nie ma do tego uprawnień, opieki nad dzieckiem z powodu orzeczonej niezdolności do samodzielnej egzystencji.

W takich sytuacjach drugi pracownik (rodzic adopcyjny) lub inny członek rodziny ma prawo do przejęcia części urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego na podobnych zasadach.

W tym roku dokonano zmiany w prawie dotyczącym urlopu rodzicielskiego i zasiłku macierzyńskiego. Teraz prawa do tego urlopu i zasiłku nie są już uzależnione od tego, czy matka dziecka pozostaje w zatrudnieniu w dniu porodu i ubezpieczeniu z tytułu choroby i macierzyństwa.

To oznacza, że pracujący ojciec może teraz skorzystać z urlopu (i zasiłku) od razu po narodzinach dziecka lub odłożyć ten urlop (i zasiłek) na późniejszy okres, aż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko skończy 6 lat.

Kodeks pracy precyzuje, że pracujący rodzice dziecka mają prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do 41 tygodni w przypadku narodzin jednego dziecka lub do 43 tygodni w przypadku narodzin mnogich. Ten urlop przysługuje obojgu rodzicom dziecka.

Każdy z rodziców ma wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z tego określonego wymiaru. To nieprzenoszalna część urlopu, która przysługuje zarówno matce, jak i ojcu dziecka. Pozostały wymiar urlopu (23 lub 25 tygodni) może być dowolnie podzielony między pracującymi rodzicami według ich uznania.

Ojcu wychowującemu dziecko przysługują także uprawnienia, które może on dzielić z matką swojego malucha. Chodzi tu o:

• prawo do części urlopu macierzyńskiego bądź urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego
• urlop rodzicielski
• urlop wychowawczy
• możliwość obniżenia wymiaru czasu pracy
• zakaz zatrudniania ojca opiekującego się dzieckiem w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, tzw. przerywanym systemie czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy
• zwolnienie od pracy z tytułu wychowywania dziecka do lat 14

Zakaz przygotowań do zwolnienia

Zakazano podejmowania działań dotyczących zwolnień pracowników, wypowiedzeń oraz rozwiązywania umowy o pracę w czasie ciąży, urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu opiekuńczego oraz podczas wnioskowania o elastyczną organizację pracy.

Szczególna ochrona przed zwolnieniem

W okresie ciąży, a także urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego oraz ojcowskiego pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę.

Wyjątkowo jest to możliwe w przypadku:

• gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownika i reprezentująca pracownika zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy,
• ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy.

Dopuszczenie do pracy

Pracodawca musi zapewnić pracującemu ojcu możliwość powrotu do pracy po urlopach macierzyńskim, rodzicielskim lub wychowawczym na swoje dotychczasowe stanowisko. Jeśli to niemożliwe, pracownikowi należy zapewnić stanowisko o podobnym statusie do tego, które zajmował przed urlopem lub inne stanowisko odpowiadające jego kwalifikacjom zawodowym. Wynagrodzenie na nowym stanowisku nie może być niższe niż na poprzednim stanowisku przed urlopem.

Pracujący ojciec, który wraca do pracy, ma możliwość korzystania z elastycznych form organizacji czasu pracy, aby lepiej pogodzić życie zawodowe z prywatnym oraz może wnioskować o skrócony czas pracy. Elastyczne rozwiązania dotyczą również opiekunów dzieci do 8 lat oraz opiekunów osób wymagających wsparcia z powodów medycznych.

Pracownik może złożyć wniosek, papierowy lub elektroniczny, o elastyczną organizację pracy, zaplanowany nie krócej niż 21 dni przed zamierzonym rozpoczęciem. Pracodawca bierze pod uwagę potrzeby pracownika, termin oraz powód wniosku, jak również możliwości firmy i normalny tok pracy. W ciągu 7 dni od złożenia wniosku, pracodawca poinformuje pracownika o akceptacji lub przyczynach ewentualnego odrzucenia wniosku.