22 517 88 66
Czy pożar na budowie to częsty przypadek? Gdzie może pojawić się zagrożenie? Jak przygotować teren budowy, aby uniknąć zagrożenia pożarowego, a w przypadku wystąpienia pożaru nie utrudniać pracy służbom? Jak przygotować pracowników do działania w obliczu pożaru w budowanym obiekcie? Czy zawsze, do każdego zdarzenia trzeba wzywać straż pożarną?
Ochrona przeciwpożarowa to realizacja przedsięwzięć mających chronić życie, zdrowie, mienie lub środowisko przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem. Bezpieczeństwo w tym kontekście zapewniają przede wszystkim działania prewencyjne, nie pomijając ważnej roli działań operacyjnych. Osiągnięcie właściwego poziomu tych przedsięwzięć wymaga spełnienia niezwykle istotnych wymogów technicznych: zapewnienia koniecznych warunków ochrony technicznej nieruchomościom i ruchomościom, a także tworzenia wymogów organizacyjnych i formalnoprawnych dających ochronę ludzi i mienia, a jednocześnie przeciwdziałających powstawaniu pożaru, klęski żywiołowej bądź innego miejscowego zagrożenia lub minimalizujących ich skutki. Prezentując ideę profilaktyki pożarowej, zawsze należy podkreślać, jak ważną rolę odgrywa ona w procesie zapewnienia bezpieczeństwa najwyższej wartości – życia.
Projektowanie i budowanie
Każdy obiekt budowlany wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, należy projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając szereg szczegółowych wymagań podlegających indywidualnej korelacji z danym obiektem. Zgodność wykorzystania obiektu z jego przeznaczeniem przy stwierdzeniu, że spełniał wymagania z zakresu przepisów techniczno-budowlanych oraz ochrony przeciwpożarowej, reguluje ustawa Prawo budowlane. Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać budynki i związane z nimi urządzenia, ich usytuowanie na działce budowlanej oraz zagospodarowanie działek przeznaczonych pod zabudowę, zapewniające spełnienie wymagań podstawowych, m.in. w zakresie bezpieczeństwa pożarowego, określa Rozporządzenie Ministra Infrastruktury. Przepisy tego rozporządzenia, zwanego powszechnie „warunkami technicznymi”, stosuje się przy projektowaniu i budowie, w tym także odbudowie, rozbudowie, nadbudowie, prze- budowie i przy zmianie sposobu użytkowania budynków oraz budowli nadziemnych i podziemnych spełniających funkcje użytkowe budynków, a także do związanych z nimi urządzeń budowlanych.
Pod pojęciem „wiedza techniczna” należy rozumieć w szczególności: Polskie Normy, normy Unii Europejskiej, normy innych krajów, a także wszelkiego rodzaju źródła tzw. wiedzy inżynierskiej w postaci instrukcji technicznych lub wytycznych opracowanych przez kompetentne laboratoria i instytuty badawczo-naukowe, stowarzyszenia firm ubezpieczeniowych itp. Do „wiedzy technicznej” zaliczamy także specjalistyczną literaturę techniczną.
Należy więc szczególnie podkreślić, że najistotniejszymi elementami pozwalającymi obiektywnie spoglądać na problematykę ochrony przeciwpożarowej są: wyobraźnia, doświadczenie i wiedza. Powinno to dotyczyć z pewnością projektanta, rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych uzgadniającego dokumentację projektową, inspektora ochrony przeciwpożarowej zatrudnionego w firmie. Jednak decydujący głos należy zawsze do inwestora i właściciela obiektu. To on decyduje:
– które środki bezpieczeństwa zostają odrzucone (naj- pierw podczas projektowania, a potem często dodatkowo jeszcze podczas budowy),
– które urządzenia i instalacje zostaną zastosowane w gorszym jakościowo (czytaj: tańszym) wykonaniu,
– jaki będzie codzienny sposób użytkowania obiektu,
– jak zostaną wyszkoleni pracownicy itd.
Ocena ryzyka ogniowego jest metodycznym podejściem w zakresie przewidywanego prawdopodobieństwa wystąpienia szkody pożarowej. Główne cele tych założeń dotyczą:
– zidentyfikowania potencjalnych źródeł ognia,
– zmniejszenia ryzyka zagrożeń powodujących szkodę, by w chwili wystąpienia pożaru było najniższe,
– podjęcia decyzji, jakie przedsięwziąć środki, by zapewnić bezpieczeństwo ludzi (pracowników) w chwili wystąpienia pożaru.
Obiekty budowlane należy projektować tak, aby spełniały podstawowe wymagania wymienione w art. 5.1 Prawa budowlanego, dotyczące nośności i stateczności konstrukcji, bezpieczeństwa pożarowego (po wszystkie odsyłam do art. 5.1 ustawy Prawo budowlane). To oczywiście sprawa powszechnie znana i wiadoma, ale tenże obiekt budowlany w czasie jego powstawania nie spełnia większości wspomnianych wymagań podstawowych, a już na pewno nie jest bezpieczny pożarowo.
Problem zauważono już jakiś czas temu. Pojawiło się kil- ka ciekawych publikacji na ten temat – wszak rośnie licz- ba pożarów na placach budowy. Są to pożary wewnątrz wznoszonych (lub remontowanych) budynków, pożary dachów, pożary w obrębie składowisk materiałów budowlanych oraz pożary tymczasowych obiektów stanowiących zaplecze budowy.
Pojęcie i przyczyny pożarów
Główną przyczyną pożarów na budowach jest nieostrożność w czasie prac budowlanych, a także awarie urządzeń i instalacji elektrycznych (tymczasowych). W przypadku „ciasnych” placów budowy palne materiały budowlane składowane są wewnątrz wznoszonych budynków, co przy braku skutecznych wewnętrznych wydzieleń pożarowych stwarza dodatkowe zagrożenie. W budynkach wysokich wysokościowych występuje duże zagrożenie związane z brakiem możliwości bezpiecznej ewakuacji pracowników z wyższych kondygnacji. Problem bezpieczeństwa pożarowego dotyczy również tymczasowych obiektów socjalno-biurowych stanowiących zaplecza budów.
Pojęcie pożaru nie jest jednoznacznie zdefiniowane w prawodawstwie polskim. Inaczej pożar określany jest w przepisach dotyczących ochrony przeciwpożarowej, inaczej zaś w przepisach kodeksu karnego. Państwowa Straż Pożarna do celów związanych z ewidencją oraz klasyfikacją prowadzonych działań ratowniczych oraz do celów analiz statystycznych korzysta z definicji pożaru zamieszczonej w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Według rozporządzenia podaje się następującą definicję pożaru:
„Pożary – są to niekontrolowane procesy palenia, przebiegające w miejscu do tego nieprzeznaczonym. Zgodnie z tą definicją każde spalanie zachodzące w miejscu do tego nieprzeznaczonym jest pożarem. Spalanie to rozumiane jest zarówno jako spalanie płomieniowe, jak i bezpłomieniowe (np. żarzenie się lub tlenie)”.
W związku z powyższym należy uznać, że poddane analizie zdarzenia spełniają znamiona pożaru (jako zjawiska fizykochemicznego). Podczas zjawiska spalania wystąpiła strefa zadymienia, w której trwa zawsze termiczny rozkład palnych substancji (w szerokim znaczeniu tego terminu) i powstawanie produktów ich rozkładu: CO, CO2, H2O (w większości) i innych produktów niepełnego spalania. W objętości, w której rozwija się pożar, wyróżnić można strefę termicznego oddziaływania. Temperatura podnosi się od temperatury otoczenia do temperatury zapalenia materiałów znajdujących się w tym obszarze, przy czym w początkowym okresie straty cieplne są wyższe od ogólnej ilości wydzielanego ciepła. Obok strefy spalania i termicznego oddziaływania występuje zawsze strefa zadymienia. W początkowym okresie jej temperatura nieznacznie podnosi się jako skutek przenikania do niej produktów spalania. Oznacza to, że od samego początku występuje poważne zagrożenie dla życia i zdrowia osób przebywających w pobliżu źródła.
Przykłady pożarów
W okresie ostatnich 10 lat można wskazać wiele przykładów pożarów w trakcie prac budowlanych oraz remontowych – zarówno w kraju, jak i za granicą. Większość po- żarów na budowach to zdarzenia stosunkowo niewielkie, skutkujące jedynie nieznacznymi stratami materialnymi. Jednak nie jest to regułą, ponieważ dochodziło również do pożarów, które spowodowały znaczne straty materialne lub mogły potencjalnie skutkować ofiarami w ludziach. Poniżej należy wymienić kilka z nich:
– pożar w trakcie prac remontowych kościoła św. Katarzyny w Gdańsku (22.05.2006),
– pożar kontenerów socjalnych na budowie CH Forum w Koszalinie (28.03.2008),
– pożar na budowie budynku biurowego WW w Warszawie przy ul. Grzybowskiej (31.03.2010),
– pożar na budowie osiedla Park Ostrobramska w Warszawie (26.06.2013),
– pożar na budowie Opolskiego Teatru Lalki i Aktora (16.07.2013),
– pożar na placu budowy w trakcie przebudowy galerii handlowej w Katowicach (9.08.2013),
– pożar beczek na budowie metra na peronie stacji Dworzec Wileński (31.01.2014),
– pożar w czasie prac termomodernizacyjnych w Bytomiu (24.06.2014),
– pożar na budowie budynku biurowego wysokiego na pl. Europejskim w Warszawie (4.07.2014),
– pożar w budynku przy ul. Remiszewskiej w Warszawie (20.02.2015),
– pożar kontenerów biurowo-socjalnych na terenie budowy przy ul. Żwirki i Wigury (24.07.2015),
– pożar materiałów budowlanych przy ul. Iłżeckiej w Warszawie (4.12.2015),
– pożar na budowie kompleksu mieszkalnego przy ul. Krakowskiej we Wrocławiu (26.01.2016),
– pożar na budowie aquaparku w Redzie (29.01.2016),
– pożar na budowie budynku biurowego wysokościowego przy al. Jana Pawła II w Warszawie (26.02.2016),
– pożar kontenerów socjalnych na budowie przy ul. Krakowskie Przedmieście w Warszawie (6.06.2016),
– pożar w trakcie budowy zbiornika na popiół w Elektrowni Opole (11.07.2016),
– pożar podczas remontu instalacji przemysłowej Orlen w Płocku (18.09.2016).
Czynności podczas i po pożarze
Pożar budynku rodzi konsekwencje określone w przepisach prawa budowlanego. Rodzaj tych konsekwencji zależy od tego, jak poważne są skutki pożaru i czy został on wywołany działaniem zamierzonym przez człowieka, czy też przyczynami niezależnymi.
W razie wystąpienia pożaru pierwszą czynnością powinno być – co oczywiste – wezwanie straży pożarnej oraz policji. Służby te wzywają z kolei nadzór budowlany w celu dokonania oceny stanu budynku. Zadaniem policji jest przede wszystkim ustalenie, czy pożar został wywołany przez człowieka w sposób zamierzony, czy też jest to zdarzenie nagłe i niespodziewane.
Pojawienie się pożaru nie zawsze musi nas zaskoczyć. Trzeba odpowiednio wcześniej wykazać się wyobraźnią
– najlepiej popartą doświadczeniem i wiedzą – albo też zetknąć się z tym niewątpliwie przykrym wydarzeniem bezpośrednio. Bogate wnioski płynące z wielu analiz przyczyn pożarów są podstawą do dalszego wyznaczania odpowiednich sposobów zabezpieczeń minimalizujących straty popożarowe.
W większości wypadków nie można od razu ustalić, czy pożar został wywołany przez człowieka. Wyjaśnianie tych okoliczności następuje w toku postępowania, które może zająć niejednokrotnie wiele miesięcy. W tym czasie do użytkowania budynku po pożarze zastosowanie znajdują przepisy rozdziału 6 ustawy Prawo budowlane. W szczególności organy nadzoru budowlanego mogą nałożyć na właściciela lub zarządcę obiektu budowlanego obowiązek dostarczenia w określonym terminie stosownych ocen technicznych oraz ekspertyz (art. 81c ust. 2). Koszt sporządzenia tych dokumentów obciąża osobę wezwaną do ich doręczenia. Jeżeli wnioski ekspertyz będą wskazywać na zły stan budynku, to może to stanowić podstawę do decyzji o opróżnieniu części lub całości budynku (art. 68). Właściciel lub zarządca obiektu mogą być również zobowiązani do podjęcia działań poprawiających stan techniczny budynku, np. do przeprowadzenia remontu, wymiany instalacji itp.
Ustalenia dokonane przez policję dotyczące przyczyn pożaru mają kluczowe znaczenie dla dalszych czynności. Od tych ustaleń zależy bowiem, czy w danych okolicznościach można mówić o katastrofie budowlanej, czy też nie. Definicja katastrofy budowlanej zawarta jest w art. 73 ust. 1 ustawy Prawo budowlane. Zgodnie z jego treścią katastrofa budowlana jest to „niezamierzone, gwałtowne zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, a także konstrukcyjnych elementów rusztowań, elementów urządzeń formujących, ścianek szczelnych i obudowy wykopów.” Jak z tego wynika, katastrofa budowlana to nagłe i niespodziewane zniszczenie obiektu budowlanego lub jego części, które jest niezamierzone.
Jeżeli zniszczenie lub uszkodzenie obiektu budowlanego spowodowane jest działaniem zamierzonym przez człowieka, to nie można mówić o katastrofie budowlanej. Jeżeli więc policja ustali, że pożar spowodowany został z winy człowieka, to w sprawie nie będą miały zastosowania przepisy rozdziału 7 ustawy Prawo budowlane, regulujące katastrofę budowlaną.
Katastrofa budowlana
Z kolei jeżeli policja ustali, że pożar był wynikiem zdarzenia nadzwyczajnego, niezamierzonego przez człowieka, to możliwe jest, że sprawa będzie dotyczyła katastrofy budowlanej. Prawdopodobne jest więc dodatkowo podjęcie czynności z rozdziału 7 ustawy Prawo budowlane, którymi są w szczególności:
– obowiązek zabezpieczenia miejsca katastrofy przed zmianami uniemożliwiającymi prowadzenie postępowania wyjaśniającego w sprawie przyczyn zdarzenia,
– obowiązek przeciwdziałania rozszerzaniu się skutków katastrofy,
– obowiązek zawiadomienia o katastrofie między innymi inwestora, inspektora nadzoru inwestorskiego i projektanta obiektu budowlanego, jeżeli katastrofa nastąpiła w trakcie budowy.
Ostatnim obowiązkiem właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego jest podjęcie niezwłocznie działań niezbędnych do usunięcia skutków katastrofy budowlanej. Takim działaniem może być remont, wymiana pewnych elementów budynku czy nawet jego wyburzenie. Więcej o postępowaniu w przypadku katastrofy pisaliśmy w artykule „Katastrofa budowlana”.
IBWR — Instrukcja Bezpiecznego Wykonania Robót
Zgodnie z Instrukcją Bezpiecznego Wykonywania Robót Budowlanych (IBWR) definiuje się wszystkie ryzyka na terenie budowy podczas wykonywania określonych prac. IBWR wymagana jest zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych na podstawie art. 237 (15) § 2 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94, z późn. zm.): § 2. Wykonawca przed przystąpieniem do wykonywania robót budowlanych jest obowiązany opracować instrukcję bezpiecznego ich wykonywania i zaznajomić z nią pracowników w zakresie wykonywanych przez nich robót.
Dokument określa m.in. zasady zabezpieczania prac niebezpiecznych pożarowo oraz sposoby postępowania w przypadku wystąpienia pożaru, innego miejscowego zagrożenia lub wypadku pracownika budowy.
Mając na uwadze powyższe wymagania bezpieczeństwa oraz zasady postępowania przy wykonywaniu czynności pożarowo niebezpiecznych, zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 109 poz. 719). Zgodnie z § 36 ust. 1 pkt. 1 i 2 Rozporządzenia:
„Przed rozpoczęciem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, mogących powodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu, właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu jest obowiązany ocenić zagrożenie pożarowe w miejscu, w którym prace będą wykonywane i ustalić rodzaj przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do powstania i rozprzestrzeniania się pożaru lub wybuchu (…)”. Z uwagi na powyższą treść, należy zwrócić uwagę, że w § 37 przytoczonego Rozporządzenia (Rozdział 8. Prace niebezpieczne pod względem pożarowym oraz ocena zagrożenia wybuchem) określa się następujące zasady:
- Przed rozpoczęciem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, mogących powodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu, właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu:
– ocenia zagrożenie pożarowe w miejscu, w którym prace będą wykonywane;
– ustala rodzaj przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do powstania i rozprzestrzeniania się pożaru lub wybuchu;
– wskazuje osoby odpowiedzialne za odpowiednie przy- gotowanie miejsca pracy, za przebieg oraz zabezpieczenie miejsca po zakończeniu pracy;
– zapewnia wykonywanie prac wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające odpowiednie kwalifikacje;
– zaznajamia osoby wykonujące prace z zagrożeniami pożarowymi występującymi w rejonie wykonywania prac oraz z przedsięwzięciami mającymi na celu niedopuszczenie do powstania pożaru lub wybuchu.
- Przy wykonywaniu prac, o których mowa w ust. 1, należy:
– zabezpieczyć przed zapaleniem materiały palne wy- stępujące w miejscu wykonywania prac oraz w rejonach przyległych, w tym również elementy konstrukcji budynku i znajdujące się w nim instalacje techniczne;
– prowadzić prace niebezpieczne pod względem pożarowym w pomieszczeniach lub przy urządzeniach zagrożonych wybuchem lub w pomieszczeniach, w których wcześniej wykonywano inne prace związane z użyciem łatwopalnych cieczy lub palnych gazów jedynie wtedy, gdy stężenie par cieczy lub gazów w mieszaninie z powie- trzem w miejscu wykonywania prac nie przekracza 10% ich dolnej granicy wybuchowości;
– mieć w miejscu wykonywania prac sprzęt umożliwiający likwidację wszelkich źródeł pożaru;
– po zakończeniu prac poddać kontroli miejsce, w którym prace były wykonywane, oraz rejony przyległe;
– używać do wykonywania prac wyłącznie sprzętu sprawnego technicznie i zabezpieczonego przed możliwością wywołania pożaru.
Prace szczególnie niebezpieczne
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z dnia 26 września 1997 r. (Dz. U. nr 129, poz. 844) tekst jednolity z dnia 28 sierpnia 2003 r. (Dz. U. Nr 169, poz. 1650) określono w Rozdziale 6 Prace szczególnie niebezpieczne. Wynika stąd, że wykonywanie prac powinno być prowadzone na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie ustalonym u danego pracodawcy. Niewypełnienie przez pracowników protokołu przeciwpożarowego nie stanowiło oczywiście przyczyny zdarzenia. Jednakże okoliczność ta potwierdza fakt, że zaniechano podjęcia niezbędnych środków ostrożności wymaganej przy pracach pożarowo niebezpiecznych. Fakt ten potwierdzają jednocześnie zeznania świadków. Gdyby wymagane procedury postępowania zostały zachowane, do czego miał prowadzić obowiązek wypełnienia protokołu przeciwpożarowego, prawdopodobnie ryzyko powstania pożaru byłoby znacznie mniejsze.
Pali się! Co zrobić?
Nawet w przypadku stosowania na co dzień zasad ochrony przeciwpożarowej, w miejscu pracy bądź w jej okolicy może wybuchnąć pożar. Co należy zrobić w takiej sytuacji i jak się zachować? Kluczowe znaczenie w tej sytuacji ma przede wszystkim czas reakcji. Jeśli zauważony zostanie pożar, trzeba również starać się zachować spokój. Wówczas podejmowanie odpowiednich decyzji jest łatwiejsze.
Zacząć należy od tego, że każdy pracownik powinien wiedzieć, jak zachować się w sytuacji pożaru – dlatego oprócz przypominania warto go także wysłać na szkolenia ppoż. Tego typu kursy prowadzi dziś wiele firm. Uczą one nie tylko konkretnych zachowań i procedur, ale również tego, jak w takiej sytuacji opanować stres. Pierwszym krokiem, który należy wykonać w przypadku pożaru, jest zaalarmowanie wszystkich osób, które znajdują się w miejscu za- grożenia i są narażone na jego skutki. Trzeba natychmiast uruchomić alarm przeciwpożarowy. Kolejnym krokiem powinno być wezwanie odpowiednich służb ratunkowych. Tutaj kluczowe znaczenie ma podanie im właściwej lokalizacji i rodzaju zdarzenia, do którego doszło. Jeśli jest to pożar, należy powiedzieć, co się pali i gdzie. Nie można również zapomnieć o przedstawieniu się i podaniu numeru telefonu do kontaktu. Kluczowe znaczenie ma to, czy występuje sytuacja zagrożenia życia. Nie można z dyspozytorem rozłączyć się do chwili, gdy ten nie poinformuje o przyjęciu zgłoszenia.
Dopiero potem można przystąpić do ewakuacji ludzi ze strefy zagrożenia. Jeśli są poszkodowani, trzeba im oczy- wiście udzielić pierwszej pomocy. W sytuacji, gdy pożar nie jest rozległy, można rozpocząć gaszenie za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego, który powinien znajdować się w każdej firmie. Nie należy jednak narażać się na niebezpieczeństwo. Gdy pożar jest duży bądź w jego pobliżu znajdują się materiały łatwopalne czy wybuchowe, wskazana jest natychmiastowa ewakuacja. Kluczowe znaczenie w przypadku wybuchu pożaru w firmie ma szybkość działania.
Jak powinna wyglądać wzorowo przeprowadzona ewakuacja w czasie pożaru w miejscu pracy? Należy w tym przypadku poruszać się korytarzami i klatkami schodowymi, a więc poziomymi i pionowymi drogami ewakuacyjnymi, z których można bezpośrednio wyjść na zewnątrz. Drogi i wyjścia pożarowe powinny być oczywiście w odpowiedni sposób oznakowane. W czasie prowadzenia takiej akcji zabronione jest wykonywanie działań, które mogą prowadzić do niepotrzebnej paniki, zatrzymywanie i tamowanie ruchu oraz poruszanie się w kierunku przeciwnym. Należy bezwzględnie wypełniać polecenia ratowników czy innych osób zarządzających akcją ewakuacyjną. Czasem konieczna jest również ewakuacja mienia.
mgr inż. Edward Pruski
Dyrektor
Technika i Bezpieczeństwo Sp. z o. o. Ekspert SEKA S.A.
mgr inż.Tomasz Wiśniewski
CRAWFORD Polska Sp. z o.o.
Biegły sądowy w zakresie pożarnictwa, Prezes Polskiego Towarzystwa Ekspertów Dochodzeń Popożarowych, Rzeczoznawca SITP w zakresie ustalania przyczyn pożarów.
SKONTAKTUJ SIĘ Z NAMI
Dział Handlowy SEKA S.A. tel.: 22 517 88 66
handlowy@seka.pl
najbliższe szkolenia szkolenia z zakresu prawa pracy
Zobacz też:
