Instrukcja Bezpiecznego Wykonywania Robót. Co to takiego?

Rozmowa z Jakubem Nowakiem, głównym specjalistą ds. BHP. Ekspertem SEKA S.A. Certyfikowanym wykładowcą Porozumienia dla Bezpieczeństwa. Oddział Bydgoszcz SEKA S.A.

Co to jest Instrukcja Bezpiecznego Wykonywania Robót i czy na każdej budowie powinna się ona znajdować?

Instrukcja Bezpiecznego Wykonywania Robót jest to jeden z podstawowych dokumentów, związanych z prowadzeniem procesu budowlanego. Obowiązek jej opracowania wynika z Ustawy Prawo budowlane, a także Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych.

Przygotowanie IBWR jest niezbędne w momencie prowadzenia robót o szczególnym charakterze oraz możliwym do wystąpienia dużym zagrożeniu bezpieczeństwa i zdrowia osób wykonujących prace na wysokości, w wykopach czy przy montażu lub demontażu ciężkich elementów. Trudno wyobrazić sobie proces budowlany pozbawiony tego typu działań, dlatego odpowiednio przygotowana IBWR stanowi jeden z głównych elementów całego systemu bezpieczeństwa pracy na budowie.

Kto jest odpowiedzialny za przygotowanie takiej instrukcji? Czy są standardy, wzory, według których pisze się taką instrukcję?

Za przygotowanie Instrukcji Bezpiecznego Wykonywania Robót odpowiada bezpośrednio ich wykonawca, czyli pracodawca realizujący konkretne zadania. Za zapewnienie na terenie inwestycji dostępności takiej dokumentacji odpowiada również kierownik robót. Samo przygotowanie dokumentacji może być powierzone konkretnej osobie – ważne jednak, aby posiadała ona odpowiednią wiedzę oraz kompetencje w stosunku do realizowanego zadania, gdyż dzięki temu będzie w stanie dokonać właściwej oceny warunków i możliwości jego bezpiecznego wykonania. Dobrą praktyką jest także zaangażowanie w proces tworzenia Instrukcji większej liczby osób, w tym inżynierów, technologów oraz pracowników, którzy będą wykonywać dane zadanie, gdyż to właśnie oni są największym źródłem wiedzy i doświadczeń.

Jeżeli chodzi o formę dokumentu, to nie ma jednego ustalonego wzorca. Podobnie jak w przypadku innego typu dokumentacji operacyjnej z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, materiał ten powinien być dostosowany do charakteru opisywanych zadań. Ważne jednak, aby w dokumentacji znalazły się informacje dotyczące m.in. sposobu i technologii prowadzenia robót, rodzaju i możliwości powstania zagrożeń, charakterystyki środków bezpieczeństwa, właściwości stosowanych materiałów niebezpiecznych, zasad prowadzenia nadzoru nad wykonywaniem prac czy sposobów postępowania w sytuacji awaryjnej.

Wiele firm korzysta jednak ze wspólnie wypracowanych formatów tej dokumentacji, co niewątpliwie usprawnia cały proces i ułatwia wdrożenie, a także stosowanie Instrukcji w praktyce. Dobrym przykładem w tym zakresie są np. standardy opracowane w ramach Porozumienia dla Bezpieczeństwa w Budownictwie, gdzie wszystkie IBWR są tworzone w jednolitym układzie, dzięki czemu pozostają czytelne, a jednocześnie zawierają wszystkie potrzebne wykonawcy zadania informacje w zakresie bezpieczeństwa pracy.

Co w takiej IBWR powinno się znaleźć? Czy są to identyczne zalecenia dot. każdej budowy, czy zakres merytoyczny różni się w zależności od tego, co jest budowane?

Instrukcja Bezpiecznego Wykonywania Robót to nie jest materiał, który można przygotować metodą „kopiuj-wklej”. Treść każdej Instrukcji musi uwzględniać aktualne warunki na terenie inwestycyjnym oraz oczywiście charakter i zakres realizowanych zadań. Pomimo iż proces budowlany w wielu aspektach wydaje się podobny, to jednak na każdym terenie panują inne uwarunkowania do prowadzenia robót. Bezpieczna organizacja np. prac na wysokości czy prac ziemnych będzie uzależniona od warunków otoczenia i charakterystyki terenu, rodzaju stosowanego sprzętu, a nawet harmonogramu wykonywania robót i obecności w tej strefie innych wykonawców.

IBWR określa sposób bezpiecznego wykonania pracy przy wskazanej technologii prowadzenia robót, a ta może być zmienna w zależności od wykonawcy, dlatego też dokumentację powinno się weryfikować każdorazowo przed przystąpieniem do wykonywania robót – szczególnie gdy ma to miejsce w nowym otoczeniu.

Czy pracodawca ma obowiązek zapoznania pracowni- ków z tym dokumentem, czy to na pracowniku spoczywa obowiązek znajomości tej instrukcji?

Obowiązek zapoznania pracowników z przepisami w za- kresie bezpieczeństwa i higieny pracy spoczywa na pracodawcy. Zapoznanie z treścią Instrukcji powinno być zrealizowane przed rozpoczęciem robót, a pracownicy po- winni potwierdzić ten fakt pisemnie. Oczywiście niezależnym obowiązkiem po stronie pracownika jest znajomość treści Instrukcji, a także stosowanie się do jej zapisów.

Gdzie pracownik może znaleźć ten dokument? I kiedy powinien zacząć go szukać?

Dokumentacja powinna być dostępna przez cały czas wykonywania robót. Bezpośredni dostęp do Instrukcji powinien zostać zapewniony przez pracodawcę, a także przez osobę nadzorującą wykonywanie prac. Zatwierdzona dokumentacja często jest również w posiadaniu kierownika budowy, dzięki czemu zapewniony dostęp do niezbędnych informacji mają nie tylko osoby wykonujące dane zadanie, ale również inni pracodawcy wykonujący prace na wspólnym terenie, dla których także mogą zostać zaplanowane do stosowania określone środki bezpieczeństwa.

Dostęp pracowników do dokumentacji powinien być nieograniczony, natomiast wyznacznikiem do przypomnienia sobie treści konkretnej Instrukcji powinny być wszelkie wątpliwości co do ustalonego zakresu robót, a także warunków lub sposobu bezpiecznego wykonania pracy.

Ważnym aspektem w tym zakresie jest również zwrócenie uwagi pracowników, aby weryfikowali treść IBWR w momencie, gdy w miejscu realizacji zadania zostaną wprowadzone zmiany lub gdy obszar ten będzie znajdo- wał się w innym stanie niż pierwotnie zakładano. Sytuacje tego typu mogą bowiem wymagać wprowadzenia korekty w treści instrukcji i ustalenia nowych zasad bezpieczeństwa pracy.

Czy brak IBWR to wykroczenie? Kto kontroluje, czy IBWR jest stworzona i pracownicy o niej wiedzą?

Opracowanie i wdrożenie IBWR wynika z przepisów prawa, dlatego niedopełnienie tego obowiązku podlega odpowiedzialności ujętej m.in. w Kodeksie karnym.

Weryfikacja, czy wykonawca robót opracował i wdrożył IBWR do stosowania, należy do obowiązków kierownika budowy. Jednocześnie w ramach procesu budowlanego może to być jeden z podstawowych obszarów weryfikowanych przez główny organ nadzoru nad warunkami pracy, czyli Państwową Inspekcję Pracy.

Niewątpliwie więc warto zadbać, aby zadanie to zostało zrealizowane w sposób należyty, a bieżący nadzór nad opracowaniem i odpowiednim stosowaniem zapisów IBWR może być prowadzony przez służbę BHP działającą zarówno na poziomie generalnego wykonawcy robót lub inwestora, jak i na poziomie każdego wykonawcy prac, co do których został określony obowiązek opracowania tej dokumentacji.

Zobacz też: